थाइल्याण्ड–कम्बोडिया सीमामा युद्धविराम, तर शब्दयुद्ध जारी

थाइल्याण्ड र कम्बोडियाको जंगलले घेरिएको सीमामा तीन हप्तादेखि बन्दुकहरू शान्त छन्। तर, दुवै देशले अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन जुटाउन र आन्तरिक जनमत बलियो बनाउन शब्दयुद्ध तीव्र बनाएका छन्। थाइल्याण्डमा धेरैले आफूहरू यो युद्धमा पछाडि परेको महसूस गरिरहेका छन्।थाइ पब्लिक ब्रोडकास्टिङ सिस्टमको पोडकास्ट मिडिया पल्समा बोल्दै क्लेयर प्याचिमानोनले भने, “कम्बोडिया बढी चुस्त, आक्रामक र मिडियामा निपुण देखिएको छ। थाइल्याण्ड सधैं एक कदम पछाडि छ।”यो शताब्दी पुरानो सीमा विवाद गत जुलाई २४ मा कम्बोडियाले थाइल्याण्डमा रकेट प्रहार गरेपछि र त्यसको जवाफमा थाइल्याण्डले हवाई आक्रमण गरेपछि नाटकीय रूपमा बढेको थियो।त्यसयता, कम्बोडियाका सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ताहरू र राज्य–नियन्त्रित अंग्रेजी मिडियाले विभिन्न आरोप र भड्काउपूर्ण समाचारहरूको बाढी ल्याएका छन्, जसमध्ये धेरै झूटा साबित भएका छन्।

थाइल्याण्ड र कम्बोडिया किन सीमामा लडिरहेका छन्?

कम्बोडियाले थाइल्याण्डको एफ–१६ लडाकू विमान खसालिएको दाबी गर्दै आगोमा परेको विमानको तस्वीर पोस्ट गरेको थियो, तर त्यो युक्रेनको भएको पुष्टि भयो। अर्को आधारहीन आरोपमा थाइल्याण्डले विषालु ग्यास प्रयोग गरेको भनियो, जसमा क्यालिफोर्नियाको जंगलमा आगो निभाउन प्रयोग भएको गुलाबी रंगको पानीको तस्वीर जोडिएको थियो।थाइल्याण्डले आधिकारिक बयानहरू जारी गरेर जवाफ दियो, तर यी बयानहरू प्रायः सुख्खा तथ्यांकमात्र थिए र सेना, स्थानीय सरकार, स्वास्थ्य मन्त्रालय र परराष्ट्र मन्त्रालयबाट आएका यी बयानहरूमा समन्वयको अभाव देखिन्थ्यो।बैंककले कम्बोडियाको रकेट प्रहार, जुन पहिलो तोपखाना प्रयोग थियो र जसले थाइ नागरिकहरूको ज्यान लिएको थियो, त्यसले विवाद बढाएको तर्क प्रभावकारी रूपमा प्रस्तुत गर्न सकेन।थाइल्याण्डको निर्वाचित सरकार, जुन विवादास्पद अर्बपति थाक्सिन शिनावात्राको फ्यु थाई पार्टीमा केन्द्रित छ, र थाइ सेनाबीचको सम्बन्ध सधैं तनावपूर्ण रहेको छ।यो तनाव जुनमा झन् बढ्यो जब कम्बोडियाका पूर्वनेता हुन सेन, जो थाक्सिनका पुराना मित्र हुन्, ले थाक्सिनकी छोरी तथा प्रधानमन्त्री पेटोङतार्न शिनावात्रासँगको निजी फोन कुराकानी लीक गरे। पेटोङतार्नले सीमा विवाद समाधान गर्न सहयोग माग्दै त्यहाँको थाइ सेना कमान्डरले आफ्नो विरोध गरेको गुनासो गरेकी थिइन्।यो लीकले थाइल्याण्डमा राजनीतिक हंगामा मच्चायो, जसले गर्दा संवैधानिक अदालतले पेटोङतार्नलाई निलम्बन गर्‍यो र सीमा संकट बढ्दै जाँदा सरकारलाई कमजोर बनायो।

हुन सेनको भूमिका

हुन सेनले आफ्नो छोरा हुन मानेटलाई सत्ता हस्तान्तरण गरे पनि, ४० वर्षसम्म देश चलाएका उनले अझै पनि नियन्त्रण कायम राखेका छन्। सेना, सत्तारूढ पार्टी र मिडिया उनको नियन्त्रणमा छन्। उनले शिनावात्रा परिवारसँगको सम्बन्ध तोड्नुको कारण स्पष्ट छैन, तर उनले सीमा विवादलाई ठूलो संघर्षमा बदल्न खोजेको देखिन्छ।हुन सेनले आफ्नो फेसबुक पेजमा लगातार खमेर र अंग्रेजीमा पोस्ट गर्दै थाइ सरकारलाई व्यंग्य गरेका छन्, सैन्य पोशाकमा वा सैन्य नक्सा हेरेका तस्वीरहरू साझा गर्दै।यता, थाइ पक्षबाट दोस्रो सेनाका कमान्डर लेफ्टिनेन्ट जनरल बुनसिन प्याडक्लाङ सबैभन्दा चर्चित व्यक्ति छन्। उनको आक्रामक राष्ट्रवादले थाइल्याण्डमा धेरै समर्थक कमाए पनि सरकारलाई कमजोर बनाएको छ।“हुन सेन धेरै चतुर छन्,” हुन सेनको कम्बोडिया पुस्तकका लेखक सेबास्टियन स्ट्रान्जियो भन्छन्। “उनले थाइल्याण्डमा पहिलेदेखि नै रहेको विभाजनलाई चौडा बनाउने असममित रणनीति प्रयोग गरेका छन्। कम्बोडियाले पीडितको भूमिका खेल्नमा निपुणता हासिल गरेको छ, जसले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा थाइल्याण्डविरुद्ध शक्तिशाली हतियार दिएको छ।”थाइ अधिकारीहरूले कम्बोडियाको रणनीतिलाई काउन्टर गर्न कठिनाइ भइरहेको स्वीकारेका छन्।“यो पहिलेको सूचना युद्धभन्दा पूर्ण रूपमा फरक छ,” परराष्ट्र उपमन्त्री रस जालिचन्द्राले बीबीसीलाई बताए। “हामीले भन्ने कुरा विश्वसनीय र प्रमाणित हुनुपर्छ। यो हाम्रो एकमात्र हतियार हो, यद्यपि कहिलेकाहीँ हामी पर्याप्त छिटो छैनौं जस्तो लाग्छ।”

सीमा विवादको इतिहास

थाइल्याण्डले सधैं यो सीमा विवाद द्विपक्षीय रूपमा समाधान गर्नुपर्ने र २५ वर्षअघि स्थापित संयुक्त सीमा आयोग प्रयोग गर्नुपर्ने अडान राख्दै आएको छ।तर कम्बोडियाले विवादलाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्न चाहन्छ। उसले गत महिना संयुक्त राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषदमा यो विषय पुर्‍यायो र अन्तर्राष्ट्रिय न्यायालय (आईसीजे) लाई सीमा निर्धारण गर्न आग्रह गरेको छ।थाइल्याण्डले आईसीजेको क्षेत्राधिकार अस्वीकार गर्ने आधिकारिक कारण दिएको छ, तर १९६२ मा प्रिय विहार मन्दिरको विवादमा कम्बोडियाले जितेपछि भएको हार र अपमानको सामूहिक स्मृतिले पनि यो निर्णयलाई प्रभावित गरेको छ।दुवै देशले आ–आफ्ना राष्ट्रिय कथाहरूमा अन्यायपूर्ण क्षेत्रीय क्षतिको कथा समेटेका छन्। कम्बोडियाको कथा विशाल साम्राज्य युद्ध र क्रान्तिबाट गरिबीमा झरेको र ठूला छिमेकीहरूको क्षेत्रीय महत्वाकांक्षाको शिकार भएको छ। थाइल्याण्डको कथा भने २०औं शताब्दीको शुरूमा फ्रान्सेली र बेलायती औपनिवेशिक शासनबाट बच्न क्षेत्रहरू त्याग्नुपरेको कथा हो।जब थाइल्याण्डले फ्रान्स–अधिकृत कम्बोडियासँग नयाँ सीमा स्वीकार गर्‍यो, फ्रान्सेली नक्साकारहरूले नक्सा कोरे। तर १९५३ मा कम्बोडिया स्वतन्त्र भएपछि थाइ सेनाले प्रिय विहार मन्दिर कब्जा गर्‍यो, जुन सीमामा रहेको थियो।थाइल्याण्डले फ्रान्सेली नक्साकारहरूले सहमति भएको जलविभाजक रेखाबाट सीमा हटाएर मन्दिरलाई कम्बोडियामा राखेको तर्क गर्‍यो। कम्बोडियाले यो विवाद आईसीजेमा लियो र जित्यो। अदालतले नक्सामा त्रुटि भए पनि थाइल्याण्डले आधा शताब्दीमा त्यसलाई चुनौती नदिएको फैसला सुनायो।१९६२ को हारले थाइल्याण्डलाई संवेदनशील बनाएको छ, जसले बाँकी सीमा विवाद समाधानमा आईसीजेको भूमिका स्वीकार गर्न राजनीतिक रूपमा असम्भव बनाएको छ। यसले हुन सेनलाई थाइल्याण्डलाई अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको अवहेलना गरेको चित्रण गर्न अनुमति दिएको छ।

थाइल्याण्डको जवाफ: बारुदी सुरुङ

थाइल्याण्डले अब कम्बोडियाको कथानकलाई बारुदी सुरुङको मुद्दा उठाएर प्रभावकारी रूपमा जवाफ दिइरहेको छ। दुवै देशले एन्टि–पर्सनल बारुदी सुरुङ प्रतिबन्ध गर्ने ओटावा सन्धिका हस्ताक्षरकर्ता हुन्। कम्बोडिया विश्वकै सबैभन्दा बढी बारुदी सुरुङ प्रभावित देशहरू मध्ये एक हो, जसका लागि उसले धेरै अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग प्राप्त गरेको छ।थाइल्याण्डको आरोप छ कि कम्बोडियाली सैनिकहरूले सीमामा नयाँ एन्टि–पर्सनल बारुदी सुरुङ राखेका छन्, जसले थाइ सैनिकहरूलाई चोट पुर्‍याएको छ। कम्बोडियाले शुरूमा यी पुराना बारुदी सुरुङ भएको दाबी गर्‍यो, तर थाइल्याण्डले राजदूत र पत्रकारहरूलाई सीमामा लगेर रुसी निर्मित पीएमएन–२ बारुदी सुरुङहरू देखायो, जसमध्ये केही नयाँ थिए र केही हालै गाडिएको पुष्टि भयो।थाइल्याण्डले ओटावा सन्धिका अन्य हस्ताक्षरकर्ताहरूलाई कम्बोडियाविरुद्ध कारबाही गर्न र कम्बोडियाको बारुदी सुरुङ हटाउने कार्यक्रमलाई सहयोग गर्ने देशहरूलाई सहयोग रोक्न आह्वान गरेको छ।कम्बोडियाले जवाफमा थाइल्याण्डले क्लस्टर म्युनिसन र ह्वाइट फस्फोरस गोला प्रयोग गरेको आरोप लगाएको छ, जुन प्रतिबन्धित छैन तर गैर–सैनिकहरूका लागि खतरा हुन सक्छ। थाइ सेनाले यी सैन्य लक्ष्यमा मात्र प्रयोग भएको दाबी गरेको छ।कम्बोडियाले थाइ गोलाबारीबाट प्रिय विहार मन्दिर, जो विश्व सम्पदा स्थल हो, क्षतिग्रस्त भएको तस्वीरहरू प्रकाशित गरेको छ, जसलाई थाइ सेनाले अस्वीकार गरेको छ।

दुवै देशका निरन्तर आरोप–प्रत्यारोपले सीमा विवाद समाधानको सम्भावना न्यून बनाएको छ। हुन सेन र उनका छोराले कम्बोडियाली भूमिको रक्षकको छवि बनाएर राजनीतिक लाभ लिएका छन्, तर यो द्वन्द्वले थाइ सरकारका राजनीतिक चुनौतीहरूलाई झन् जटिल बनाएको छ।यसले थाइ र कम्बोडियाली राष्ट्रवादीहरूबीच तीव्र शत्रुता उत्पन्न गरेको छ। लाखौं कम्बोडियाली आप्रवासी कामदारहरू थाइल्याण्ड छोडेर गएका छन्, जसले कम्बोडियाको अर्थतन्त्रलाई असर गर्नेछ।“दुवै पक्षले सीमालाई आफ्नो देशको पवित्र रेखाको रूपमा वर्णन गरिरहेका छन्,” स्ट्रान्जियो भन्छन्। “यो प्रतीकात्मकता निकै महत्त्वपूर्ण छ। यो राष्ट्रिय पहिचानको गहिरो प्रश्नसँग सम्बन्धित छ, र अहिले दुवै पक्षले पछि हट्न सक्ने अवस्था छैन।”