कुशे औँशी: सनातन संस्कृतिको अमर परम्परा

सनातन संस्कृतिमा भाद्र कृष्ण औँशी, अर्थात् कुशे औँशी, एक पवित्र र गहिरो महत्त्व बोकेको पर्व हो। यो दिन हरेक घरमा कुश भित्र्याइन्छ, जुन धार्मिक, सामाजिक, वैज्ञानिक र आयुर्वेदिक गुणले भरपूर बहुउपयोगी वनस्पति हो। जन्मदेखि मृत्युसम्म, चाहे देवकार्य होस् वा पितृकार्य, कुशको प्रयोग अपरिहार्य छ। वैदिक परम्परादेखि नै कुशले विशेष स्थान पाएको छ, जुन केवल धार्मिक रीतिमा मात्र सीमित नभई हाम्रो परम्परा र पहिचानसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ।

शास्त्रीय महत्त्व

वेद र धार्मिक ग्रन्थहरूमा कुशको गौरवपूर्ण उल्लेख छ। ऋग्वेदमा कुशलाई पवित्र आसन र यज्ञीय वनस्पतिको रूपमा वर्णन गरिएको छ। मनुस्मृतिमा भनिएको छ, “दर्भं समिद्धं हविषा विधेम”—कुशको प्रयोगले यज्ञमा देवता प्रसन्न हुन्छन्। महाभारतमा लेखिएको छ, “कुशासने स्थितो यः स्यात् सदा स्यात् पुण्यवत्तरः”—कुशको आसनमा बस्ने व्यक्ति पवित्र बन्छ र पुण्य प्राप्त गर्छ। गरुड पुराणमा “कुशा धर्मस्य मूर्तिः स्यात्” भनिएको छ, अर्थात् कुश धर्मको जीवन्त प्रतीक हो। साथै, मनुस्मृतिमा उल्लेख छ, “कुश, तिल र जल बिना पितृ तर्पण अधुरो हुन्छ।” यसरी, कुशे औँशी पितृ स्मरणको पर्व मात्र होइन, यो ऋषि परम्परा र धर्मको निरन्तरताको प्रतीक हो।

कृतज्ञता र पारिवारिक एकताको पर्व

कुशे औँशीलाई “बुबाको मुख हेर्ने दिन” पनि भनिन्छ। यो दिनले हामीलाई बाबु र पूर्वजहरूप्रति कृतज्ञता व्यक्त गर्ने अवसर प्रदान गर्छ। पितृ तर्पण, श्राद्ध र सामूहिक भोजको परम्पराले परिवारमा एकता, सम्मान र पुस्तागत बन्धनलाई बलियो बनाउँछ। सन्तानले आफ्ना आमाबुबालाई आदर गर्ने यो दिन सामाजिक नैतिकताको प्रतीक बनेको छ।

वैज्ञानिक र आयुर्वेदिक गुण

शास्त्रमा “विज्ञान” शब्द नभए पनि ऋषिहरूको अनुभव आधुनिक विज्ञानसँग मेल खान्छ। अनुसन्धानले देखाउँछ कि कुशको तन्तुले विद्युत चुंबकीय तरङ्ग शोषण गर्न सक्छ, जसले हानिकारक विकिरणबाट जोगाउँछ। कुशको गुन्द्री वा चकटीमा नियमित बस्दा उच्च रक्तचाप जस्ता स्वास्थ्य समस्यामा लाभ हुन्छ। यी गुणहरूले हाम्रा पुर्खाहरूको दूरदर्शितालाई पुष्टि गर्छ।

ज्योतिषीय विशेषता

ज्योतिषको दृष्टिकोणबाट, कुशे औँशीमा सूर्य र चन्द्रमा सिंह राशिमा हुन्छन्। यदि यो दिन शनिवारमा पर्छ भने, शनि अमावस्याको संयोग बन्छ, जुन शनि ग्रह शान्तिका लागि अति उत्तम मानिन्छ। साथै, राहु ग्रहको नकारात्मक प्रभाव हटाउन कुशपानी अत्यन्त उपयोगी छ, विशेषगरी राहुबाट प्रभावित व्यक्तिहरूका लागि।

सांस्कृतिक र पर्यावरणीय सन्देश

कुशे औँशी केवल धार्मिक पर्व होइन, यो हाम्रो परम्परा र पहिचानलाई जोड्ने सांस्कृतिक कडी हो। कुशलाई घरमा भित्र्याउनु मात्र पर्याप्त छैन, हामीले यसको महत्त्व र गुण भावी पुस्तालाई सिकाउनुपर्छ। पितृ स्मरणमार्फत कृतज्ञताको संस्कार, कुशको प्रयोगमार्फत स्वास्थ्य र वातावरणीय सन्देश, र पारिवारिक एकतामार्फत सामाजिक मूल्यलाई पुनर्जनन गर्ने यो पर्व आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ।